"Το φάβα" από κατσούνι
Η ιδιαίτερη φάβα -το φάβα, στην κυκλαδίτικη ονομασία του- της Σχοινούσας ήταν μυστικό των κατοίκων και των λιγοστών, παλαιότερα, επισκεπτών του νησιού, που διέκριναν τη γευστική διαφορά και είχαν την περιέργεια να ρωτήσουν πού οφείλεται. Είναι πιο γλυκιά, πιο ήπια, πιο βελούδινη στην υφή, ξηροκαρπάτη και φίνα από όποια άλλη έχετε δοκιμάσει. Αιτία, ο σπόρος: προέρχεται από το ψυχανθές κατσούνι -pisum sativum- (και όχι από λαθούρι, όπως οι φάβες που συνήθως τρώμε). Είναι χαρακτηριστικό, ότι κέρδισε την πρώτη θέση στο Γαστρονομικό Φεστιβάλ Κυκλάδων που έγινε στη Σίφνο το Σεπτέμβριο του 2012.
Ο σπόρος και η καλλιέργειά του πέρναγε από γενιά σε γενιά. Ως ένα προϊόν που αποθηκεύεται, αποτελούσε μια βασική τροφή για όλο το χρόνο. Έτσι κι αλλιώς, στα άγονα κυκλαδονήσια, όπως όλα τα Κουφονήσια, η γη δεν προσφέρει και πολλά. Το φάβα (έτσι, στο ουδέτερο, αποκαλείται στις Κυκλάδες) ήταν πολύτιμο προϊόν.
Το κατσούνι μεταφέρθηκε με κατοίκους-μετανάστες από την Αμοργό τον 19ο αιώνα και από τότε καλλιεργείται και στη Σχοινούσα ανελιπώς, αφού στο νησάκι αυτό βρήκε τις ιδανικές εδαφοκλιματικές συνθήκες για την ευδοκίμησή του (το κατάλληλο terroir, θα λέγαμε σωστά) και αποτελεί βασικό προϊόν του νησιού. Και εμβληματικό, τώρα πια, που η αξία και η ποιότητά του αναγνωρίστηκε. Τα παλιά χρόνια, κάθε οικογένεια είχε τη δική της καλλιέργεια. Είναι μια καλλιέργεια δύσκολη, καθώς το φυτό είναι ευαίσθητο και απαιτητικό και όλη η διαδικασία πρέπει να γίνει με το χέρι. Μαζεύεται το πρωί με τη δροσιά, πριν χαράξει, γιατί αν το δει ο ήλιος σπάει και πέφτει… Εξαιτίας αυτών των δυσκολιών, η καλλιέργεια είχε σχεδόν εγκαταλειφθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Από λίγους σπόρους που είχαν κρατήσει κάποιοι παππούδες, αποφάσισαν μερικοί νεότεροι να αναστήσουν την καλλιέργεια και να τη γνωρίσουν στο κοινό. Ο Μανώλης Κωβαίος είναι ένας από αυτούς, ο πρώτος που τόλμησε να τυποποιήσει και να διαθέσει το προϊόν στο εμπόριο, πριν δυο χρόνια περίπου. Μας πρωτομίλησε τότε (όταν είχαμε ανακαλύψει τη φάβα του σε ένα "ψαγμένο" ανδριώτικο παντοπωλείο), για τη δυσκολία της παραγωγής, για τη μικρή απαίτηση σε βροχή που έχει το φυτό Μάρτη και Απρίλη, που αν δεν ικανοποιηθεί καταστρέφεται η παραγωγή, για την έλλειψη οποιουδήποτε φυτοφάρμακου, για τη χειρονακτική διαδικασία. Η γεύση της μπορεί να διαφέρει ακόμα και από χωράφι σε χωράφι!
Το ξεβοτάνισμα, την άνοιξη, γίνεται με το χέρι και είναι μια εργασία πολύ απαιτητική. Στο παραδοσιακό λίχνισμα (καθάρισμα της φάβας), πέταγαν τον καρπό ψηλά και ο αέρας έπαιρνε τα ''κόπανα'' και τις ''λαψανίδες''(=σκουπιδάκια). Αυτό που μένει κάτω είναι το καθαρό. Το κόψιμο του ξηρού καρπού γινόταν σε παραδοσιακό χερόμυλο, από τις νοικοκυρές. Τη μαγειρεύουν κλασικά, στην κατσαρόλα, με ένα κρεμμύδι κομμένο στα τέσσερα και νερό που να τη σκεπάζει τέσσερα δάχτυλα, ενώ προς το τέλος προσθέτουν και λίγο ελαιόλαδο. Βράζει πολύ γρήγορα και αν την περάσετε από ένα μπλέντερ -κάτι που δεν είναι διόλου απαραίτητο- θα γίνει μεταξένια.
Η στροφή στην καλλιέργεια
" Όλο και περισσότεροι νέοι επιστρέφουν στο νησί. Αυτό έχει κάνει τη Σχοινούσα, των μόλις 200 κατοίκων, να σφύζει από ζωή, όρεξη και νιάτα ακόμα και τους χειμερινούς μήνες», λέει ο πρώτος διδάξας, Μανώλης Κωβαίος.
Σήμερα, μπορούμε να μιλήσουμε για το σπόρο που έμελλε να δώσει ξανά ζωή στο μικρό νησί! Αρκετοί νέοι έφτασαν εκεί για να την καλλιεργήσουν, βλέποντας την επιτυχία και τη ζήτηση που είχε. Από τις 300-400 χιλ. κιλά που έβγαιναν κάποτε, έφτασε τώρα να ξεπερνά τους 5 τόνους, με δυναμική αύξησης. Σήμερα, οι παραγωγοί φάβας φτάνουν τους 16 και φαίνεται πως θα πληθύνουν, γιατί το προϊόν έχει ζήτηση από εκείνους που κυνηγούν τα αυθεντικά, ατόφια προϊόντα, κι ας έχουν υψηλότερη τιμή (κάτι αναπόφευκτο αν αναλογιστεί κανείς τον τρόπο παραγωγής της).
Ένα γλέντι για τη φάβα
Φέτος τον Ιούλιο, για τέταρτη χρονιά έγινε η Γιορτή της Φάβας, που με πολλή φροντίδα και κέφι διοργανώνουν οι τοπικοί σύλλογοι, η Δημοτική Ενότητα Σχοινούσας και η Περιφέρεια Αιγαίου. Ατυχώς, συνέπεσε με απρόοπτα πολιτικά γεγονότα, που είχαν σαν αποτέλεσμα να μην μπορέσουν πολλοί να ταξιδέψουν για να χαρούν το γλέντι, που πήρε πιο "σεμνές" διαστάσεις, χωρίς να χάσει το κέφι του. Αυτό που έχει σημασία, είναι η αυθεντικότητα αυτής της γιορτής. Το μαγείρεμα της φάβας από ντόπιες νοικοκυρές, η συνομιλία με τους παραγωγούς, η χαρά των κατοίκων να βλέπουν ζωή στο νησί τους για ένα προϊόν περίπου ξεχασμένο τις τελευταίες δεκαετίες. Τα νησιώτικα βιολιά, ο χορός, το ανυπέρβλητο φυσικό σκηνικό, η φάβα -που πάντα συνοδεύεται από μικρό ψαράκι-, είναι ικανές αιτίες να βάλουμε στο πρόγραμμά μας για του χρόνου ένα μίνι διάλειμμα διακοπών στο γραφικό κυκλαδονήσι, που έχει διατηρήσει μια απροσποίητη γνησιότητα.
